SEBE’ halkı, [çekici güzellikler içindeki] yurtlarında [Allah’ın rahmetinin] bir işaretine sahiptiler; sağa ve sola doğru uzanan iki [geniş] bahçe, [onlara sanki şu çağrıyı yapıyordu:] “Rabbinizin size bahşettiği rızıktan yiyin ve O’na şükredin: ne güzel topraklar ve ne bağışlayıcı bir Rab!”
Buradaki mesken kelimesi bana ruhumuzun meskenini, yani bedenimizi hatırlattı. Bu meskendeki işaret vicdanımız, doğruyu yanlıştan ayırt etme kabiliyetimiz, cüzi irademiz, yaratıcının isimlerini tecelli ettirmemiz ya da esma-ül hüsnayı öğrenme kapasitemiz olabilir. Sağa ve sola doğru uzanan iki bahçe ise cemali isimlerin tecellileri (rızıklandırılmamız ve hoşumuza giden her şey) ile celali isimlerin tecellileri (musibetler, sevmediğimiz şeyler) olabilir. Bu bahçelerin çağrısı ise verdikleri imani eğitim (“pozitif”, yani sevdiğimiz ve şükre sevkedecek şeylerle, ve “negatif”, yani musibetler, firak vs gibi şeylerle aczimizin fakrımızın hatırlatılması, Allahtan uzak kalmamız durumunda içine düştüğümüz durum) olsa gerek. Bu bahçelerin çağrısına uyan, yani imani eğitime girmeyi tercih eden insanlar Rablerinin (sebeplerin değil) kendilerini terbiye etmek için göndediği (maddi ve manevi) rızıktan yiyorlar, yani bunun böyle olduğunu kabul ediyorlar, yaratıcılarının adına faydalanıyorlar verilen rızıktan. Şükredilecek yegane zatın O olduğunu anlıyor ve tasdik ediyorlar.
Ve kainatta önüne serilen iki bahçeden rızıklanan insanın ulaştığı sonuç: “Ne güzel topraklar ve ne bağışlayıcı bir Rab!”
Dikkat edilirse “ne güzel topraklar (kainat)” ifadesinin içerisine Allah’ın celaline karşı sübhanallah demek de giriyor. Yani şer meselesini halletmiş bir insanın söyleyebileceği bir cümle bu. Ayrıca bu sonuç cümlesini söyleyebilmenin şartı, sağa ve sola doğru uzanan iki bahçenin verdiği terbiyeye girmek, ve o bahçelere manayı harfiyle bakmak.
Bir de şu: sağa ve sola uzanan iki bahçe tek bir ayet olarak gösteriliyor. İki ayet değil. bu, yukarıdaki yorumlar bağlamında imani eğitimin hem celali hem cemali tecellilerle tam olacağı terbiyesini verdiği gibi, cennet ve cehennemin aynı anda olması gerekmesine de işaret ediyor olabilir.
Bir sonraki ayet de şu şekilde:
Ama onlar (Bizden) yüz çevirip uzaklaştılar ve bu yüzden barajlarını yıkıp geçen, sahip oldukları (son derece verimli) iki bahçeyi sadece böğürtlen, ılgın ve birkaç tane (yabani) sedir ağacından ibaret (virane) bir bahçeye çeviren bir sel gönderdik.
Bir önceki ayet için bahsi geçen yorumlar ışığında bu ayet de yorumlanabilir.
“Ama onlar (Bizden) yüz çevirip uzaklaştılar” yani önlerindeki bahçenin Allah’ı gösteren yönünü okumadılar, kainata manay-ı harfiyle yani yaratıcısının özelliklerini okumak için bakmadılar ve bahçeleri onlara acı veren bir şekle dönüştü. Bu yaklaşıma göre hakikatte kainatın (sahip olunan güzel bahçenin) maddi olarak viraneye dönüşmesi gerekmiyor. İnsanın önünde müşahede etiği aynı kainat güzel bir bahçe olabilecekken, yaratıcısı adına bakılmadığı zaman acı ve elem verici bir hale dönüşüyor (virane). Çünkü yaratıcısını tanımayan ve kainata yaratıcısı adına bakmayan insan, bu güzelliklerden (kendi gençliği vs de dahil olmak üzere) ebediyyen mahrum kalacağını, hiçliğe gideceğini düşünüyor ve büyük bi firak acısı çekiyor.
Allahu a’lem.
